Αιτιολογία και παράγοντες κινδύνου καρκίνου του πνεύμονα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Πολλοί παράγοντες ευθύνονται για την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται το κάπνισμα που αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα, και ακολουθούν η ρύπανση του περιβάλλοντος, η έκθεση σε διάφορες καρκινογόνες  ουσίες στο χώρο εργασίας, η διατροφή, η ακτινοβολία και άλλοι.

Κάπνισμα

Στον καπνό που εκλύεται από το κάπνισμα των τσιγάρων, υπάρχουν περίπου 7000 χημικές ουσίες. Από τις ουσίες αυτές, πάνω από 4000 είναι τοξικές και πάνω από 43 ουσίες θεωρούνται καρκινογόνες.
Η σχέση του καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα τεκμηριώθηκε μετά από έρευνες κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Οι αλλαγές που επιφέρει το κάπνισμα στο πνευμονικό παρέγχυμα είναι εμφανείς ακόμα και με γυμνό μάτι, όπως φαίνεται και στις εικόνες όπου ο πνεύμονας μη καπνιστού έχει φυσιολογικό ροδαλό χρώμα εν αντιθέσει με τον πνεύμονα που ανήκει σε βαρύ καπνιστή για πολλά χρόνια, όπου φαίνεται το σκούρο χρώμα του πνεύμονα, ως συνέπεια εναπόθεσης διαφόρων τοξικών ουσιών.
   
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΚΑΠΝΙΣΤΗ ΚΑΙ ΜΗ ΚΑΠΝΙΣΤΗ

Οι καρκινογόνες ουσίες που περιέχονται στον καπνό είναι οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, οι νιτροζαμίνες, οι αρωματικές αμίνες και οι οργανικές (η βενζίνη και το αρσενικό)και ανόργανες ουσίες (όπως η ακέτυλο-αλδεΰδη).
Πρέπει να τονιστεί ότι ο ρόλος της νικοτίνης σχετίζεται με την πρόκληση εθισμού και την τοξικότητα και όχι με την καρκινογένεση.
Από έρευνες που έλαβαν χώρα στις ΗΠΑ, στην Αγγλία και στην Ουαλία προέκυψε ότι το κάπνισμα ευθύνεται για το 92% και 78% του βρογχογενούς καρκίνου στους άνδρες και στις γυναίκες αντίστοιχα. Τονίζεται ότι η επίδραση του καπνίσματος στην καρκινογένεση στις γυναίκες σήμερα δεν διαφέρει απ’ ότι στους άνδρες και η επίπτωση αυτή θα αποτυπωθεί στα αποτελέσματα των  ερευνών που έπονται- η καθυστέρηση στην εξίσωση των επιπτώσεων οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες απέκτησαν την καπνιστική συνήθεια πολύ αργότερα απ’ ότι οι άνδρες.
Η μείωση της περιεκτικότητας του τσιγάρου σε πίσσα και η χρήση φίλτρου μείωσαν τη συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου. Όμως λόγω του ότι η χρήση των φίλτρων μειώνει την ποσότητα του καπνού που απορροφά ο καπνιστής, ο εθισμός του τον αναγκάζει να ρουφά τον καπνό με μεγαλύτερη δύναμη και αυτό έχει σαν συνέπεια την πρόκληση ζημιάς πολύ περιφερικά στο πνευμονικό παρέγχυμα που σε διαφορετική περίπτωση ο καπνός δεν θα έφθανε ως εκεί. Τελική συνέπεια αυτής της διαδικασίας είναι η μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου στην περιφέρεια του πνεύμονα.
Ο σχετικός κίνδυνος του καρκίνου του πνεύμονα μειώνεται σημαντικά μετά από 5 χρόνια από τη διακοπή  του καπνίσματος , χωρίς όμως να μπορεί να φτάσει στα επίπεδα του σχετικού κινδύνου που έχουν τα άτομα που δεν υπήρξαν ποτέ καπνιστές.
Ο καπνός που εκπέμπεται στο περιβάλλον και που εισπνέουν οι μη καπνιστές που βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο (κλειστό ή μη) έχει και αυτός καρκινογόνο δράση και υπολογίζεται ότι το 20% περίπου του βρογχογενούς καρκίνου στους μη καπνιστές οφείλεται στο παθητικό κάπνισμα.          
Οι καπνιστές έχουν οχτώ έως είκοσι φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του πνεύμονα σε σύγκριση με τους μη καπνιστές, ενώ οι βαρείς καπνιστές, δηλαδή αυτοί  που καπνίζουν πάνω από 40 τσιγάρα ημερησίως έχουν 50 φορές περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα είναι σε άμεση σχέση με τον αριθμό των καπνιζομένων τσιγάρων, την ποιότητα του τσιγάρου και την διάρκεια καπνίσματος.
Εδώ αξίζει να αναφερθεί, ότι το κάπνισμα δεν ενοχοποιείται μόνο για την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα αλλά και άλλων οργάνων, όπως του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, των νεφρών, του τραχήλου, του παγκρέατος και άλλων οργάνων. 

Ρύπανση της ατμόσφαιρας

Εκτός από το κάπνισμα , για την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα ενοχοποιούνται και άλλοι παράγοντες που ανάμεσα τους περιλαμβάνεται και η ρύπανση της ατμόσφαιρας.
Υπολογίζεται ότι το 5% έως το 15% των καρκίνων του πνεύμονα οφείλονται στην έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες στον επαγγελματικό χώρο.
Η μόλυνση του περιβάλλοντος χώρου έχει ερευνηθεί εκτενώς σε ότι αφορά τη σχέση με την καρκινογένεση. Τα προϊόντα καύσης που εκπέμπουν τα τετράτροχα μηχανοκίνητα, οι μονάδες παραγωγής ενέργειας  και τα διάφορα εργοστάσια έχουν άμεση σχέση με τη ρύπανση του περιβάλλοντος και κατά συνέπεια με την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Η διεθνής εταιρία που συστήθηκε από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας  για την έρευνα του καρκίνου, έχει ανακοινώσει ότι το αέριο που εκπέμπουν οι μηχανές ντίζελ είναι πιθανά καρκινογόνο.

Έκθεση στον αμίαντο

Ο αμίαντος αποτελεί φυσικό μέταλλο που χρησιμοποιήθηκε ευρέως τον 20ο αιώνα σε πολλές βιομηχανίες.
Η σχέση μεταξύ έκθεσης στον αμίαντο και ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα έχει τεκμηριωθεί από διάφορες επιδημιολογικές μελέτες, αλλά και από μελέτες σε πειραματόζωα.
Ο καρκίνος του πνεύμονα που σχετίζεται με τις ίνες του αμιάντου είναι συνήθως περιφερικός όγκος που εντοπίζεται στους κάτω λοβούς και συνοδεύεται από ίνωση της αμιάντωσης.
Η ενδεχόμενη βλαπτική επίδραση του αμιάντου στην υγεία είναι γνωστή από την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όταν ο Pliny, ένας ρωμαίος πολίτης, παρατήρησε ότι οι σκλάβοι που εργάζονταν στα ορυχεία αμιάντου πέθαιναν νωρίς από πνευμονική νόσο.
Η επιβεβαίωση για τη συσχέτιση του αμιάντου με νόσο στους πνεύμονες έγινε το 1898 από έναν επιθεωρητή υγείας σε εργοστάσιο της Αγγλίας. Το 1955, ο Doll δημοσίευσε σε μία επιδημιολογική  μελέτη τη σχέση του αμιάντου με τον καρκίνο του πνεύμονα.
Οι μελέτες  έδειξαν ότι ο αμίαντος επηρεάζει το κατασταλτικό ογκογονίδιο Ρ53 και τα πρωτο-ογκογονίδια Κ-Ras και  C-Ras και διαπιστώθηκε ότι η συχνότητα των μεταλλάξεων Κ-Ras στους ασθενείς με αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα , οι οποίοι είχαν εκτεθεί σε εισπνοή αμιάντου, ήταν πενταπλάσια από άλλους με αδενοκαρκίνωμα χωρίς έκθεση στον αμίαντο.
Επιπλέον ο αμίαντος έχει ενοχοποιηθεί ότι προάγει την καρκινογένεση όπως και το κάπνισμα.
Τα τελευταία 20 χρόνια, ο αμίαντος έχει ενοχοποιηθεί για όλους τους τύπους του καρκίνου του πνεύμονα και ο βαθμός της επίδρασης αυτής εξαρτάται από τη μορφή των ινών αμιάντου.

Πυρίτιο

Είναι μία φυσική ουσία που βρίσκεται στο χώμα, σε βράχους και στο πετρέλαιο. Πρόκειται για καλό αγωγό της θερμότητας και παραμένει αναλλοίωτο σε πολύ μεγάλες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Λόγω αυτών των ιδιοτήτων χρησιμοποιήθηκε σε βιομηχανία κινητών τηλεφώνων, μπαταριών, στις καλωδιώσεις των τηλεοράσεων και στους αισθητήρες των αυτοκινήτων.
Το 1969, έγινε η πρώτη συσχέτιση του πυριτίου με τον καρκίνο του πνεύμονα, χωρίς όμως να διευκρινιστεί ο τρόπος επίδρασης.

Χλωρο- μεθυλαιθέριο

Το χλωρο- μεθυλαιθέριο χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία πλαστικών και στην παρασκευή ρητινών. Ενοχοποιήθηκε το 1968 μετά από τη διαπίστωση ότι προκαλεί καρκίνο του δέρματος στα ποντίκια, ενώ στον άνθρωπο βρέθηκε ότι αυξάνει 2-3 φορές την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στους εργαζόμενους σε χώρους όπου γίνεται χρήση χλωρο-μεθυλαιθερίου, μετά από 21-25ετή έκθεση.

Χρώμιο

Είναι φυσικό στοιχείο του περιβάλλοντος και χρησιμοποιείται στη συντήρηση ξύλου, στα χρώματα, στην επεξεργασία δέρματος και στην παραγωγή ατσαλιού. Η εμφάνιση καρκίνου πνεύμονα σε βιομηχανίες που χρησιμοποιούν χρώμιο ήταν αυξημένη από 15 έως 50 φορές.

Αρσενικό

Ένα στοιχείο που υπάρχει φυσικά στη γήινη επιφάνεια και χρησιμοποιείται ως ανόργανο σύμπλεγμα, κυρίως για τη συντήρηση του ξύλου, ενώ το οργανικό αρσενικό χρησιμοποιείται στα εντομοκτόνα. Η πρώτη ενοχοποίηση του για καρκίνο του δέρματος έγινε το 1820 από τον Paris και το 1930 ο Saupe συσχέτισε το αρσενικό με τον βρογχογενή καρκίνο σε δύο περιπτώσεις ασθενών που είχαν εκτεθεί στο αρσενικό. Οι περισσότερες μελέτες συσχετίζουν την εισπνοή του αρσενικού με την ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονος.

Νικέλιο

Το νικέλιο χρησιμοποιείται κυρίως στην κατασκευή ειδών ανοξείδωτου χάλυβα, μπαταριών και άλλων αντικειμένων και ευτυχώς η επίπτωση του νικελίου στην εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα είναι πολύ χαμηλή.

Εκπομπή καυσαερίων

Και αυτές οι ουσίες έχουν ενοχοποιηθεί για την καρκινογένεση μετά από μελέτες σε εργαζόμενους σε σιδηρόδρομους και σε εργοστάσια επεξεργασίας πετρελαίου.

Διαιτητικές συνήθειες

Η μεγάλη κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών συμβάλλει στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης  καρκίνου, τόσο στους καπνιστές ή μη όσο και σε εκείνους που διέκοψαν την καπνιστική συνήθεια, γεγονός που ισχύει για όλους τους ιστολογικούς τύπους του καρκίνου του πνεύμονα.
Η β-καροτίνη σχετίζεται με σημαντική μείωση του καρκίνου του πνεύμονα, τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, ενώ αυτό δεν ισχύει για την ρετινόλη.

Μη νεοπλασματικά νοσήματα πνευμόνων (χρόνια φλεγμονή, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και πνευμονική ίνωση)

Έχει αναφερθεί ότι ο κίνδυνος εμφάνισης του καρκίνου του πνεύμονα σε αυτές τις ομάδες των ασθενών είναι αυξημένος. Ειδικά στους ασθενείς με ιστορικό φυματίωσης, ίνωσης, σιλίκωσης, χρόνιας βρογχίτιδας και εμφυσήματος, η συχνότητα του αδενοκαρκινώματος είναι υψηλότερη εκείνης του πλακώδους καρκινώματος. Η διεθνής εταιρεία για την έρευνα του καρκίνου κατέταξε τη σιλίκωση ως παράγοντα ύποπτο για εμφάνιση πνευμονικής ίνωσης και καρκίνου του πνεύμονα.
Το κάπνισμα ενοχοποιείται πέραν από τον καρκίνο του πνεύμονα και για τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και το εμφύσημα. Έτσι είναι προφανές ότι  η δυσμενής επίδραση του καπνίσματος πολλαπλασιάζεται.
Τουλάχιστον δέκα μελέτες αναφέρουν ότι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα αυξημένου κινδύνου εμφάνισης βρογχογενούς καρκίνου.
Επίσης και στα νέα άτομα που υποφέρουν από άσθμα, έχει παρατηρηθεί συχνότερη εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα.

Αλληλεπίδραση περιβάλλοντος και γονιδίων  

Το γονιδίωμα και το περιβάλλον επηρεάζουν τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, αλλά η μοριακή παθοφυσιολογία  σε ότι αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ περιβάλλοντος και γονιδίων αποτελεί πολύπλοκη διαδικασία. Ο Samet και οι συνεργάτες του διατύπωσαν το συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης βρογχογενούς καρκίνου  ήταν πέντε φορές μεγαλύτερος όταν ο ένας γονέας έπασχε από καρκίνο του πνεύμονα.
Έχουν αναφερθεί πολλαπλοί κληρονομικοί και επίκτητοι μηχανισμοί προδιάθεσης για καρκίνο του πνεύμονα. Η ατομική προδιάθεση για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, προκαλούμενου από τον καπνό, μπορεί να εξαρτάται από τον ανταγωνισμό μεταξύ των γονιδίων και ενζυμικών αλληλεπιδράσεων. Σήμερα είναι γνωστό ότι οι καρκίνοι γενικά στον άνθρωπο είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων μεταλλάξεων.  Το βρογχικό επιθήλιο των μακροχρόνιων καπνιστών υφίσταται, κατ’ αρχάς, επιθηλιακή μεταπλασία, που προχωράει στη δυσπλασία και καταλήγει στην εμφάνιση του διηθητικού καρκίνου, που συνοδεύεται από προοδευτική γενετική αστάθεια. Πολλά από τα γενετικά ελλείμματα που έχουν περιγραφεί στα κύτταρα του καρκίνου του πνεύμονα είναι επίκτητα και σχετίζονται με την έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Υπάρχουν όμως και μερικά γενετικά γεγονότα που είναι κληρονομικά και υπάρχουν σε όλα τα σωματικά κύτταρα.